Галіна Казіміроўская: «Сярод нас мала прафесійных музыкаў – айцішнікі, няні, перакладчыкі, настаўнікі»

Галіна кажа, што да 2020-га не была знакамітасцю, бо ніколі вузкае харавое мастацтва не выходзіла на такі масавы ўзровень. Пра Вольны хор большасць беларусаў даведалася, калі ён стаў больш, чым проста музыка. І Галіна ўжо пяць гадоў на чале гэтага руху. Падобна да шляху апошніх гадоў Святланы Ціханоўскай?

— Не, гэта абсалютна не падобная гісторыя, бо я не была хатняй гаспадыняй. У мяне быў свой хор, праца ў Дзяржаўным харавым калектыве, творчы цэнтр з якім я ладзіла ў Беларусі першы фестываль харавой музыкі ды іншыя праекты.

Таму параўнанне з Ціханоўскай некарэктнае. Мо, толькі ў тым сэнсе, што Святлана займаецца зараз прасоўваннем нашай краіны на міжнароднай палітычнай пляцоўцы. А я вельмі актыўна раблю гэта на культурніцкай. У нейкім сэнсе лічу сябе такой амбасадаркай беларускай культуры.

Але ў астатнім у нас зусім розныя лёсы. Для мяне Беларусь не пачалася ў 2020-м.

— А калі?

— У такім глыбокім сэнсе, калі я сустрэла Зміцера Вайцюшкевіча. Ён моцна паўплываў на маю свядомасць і беларускасць. Абсалютна змяніў маё кола людзей, пашырыў яго.

Для мяне Беларусь пачала адчыняцца ў 2007-2008 гадах. Да таго часу я цягнулася да гэтага інтуітыўна. Рабіла шмат даследванняў, пошукаў, мне было важна, каб чулі сучасных беларускіх кампазітараў. На гэтым будавала свой хор, які стварыла ў 2007-м.

Хацелася падымаць нераскрытыя, невядомыя пласты беларускасці. Калі я звязала сваё жыццё са Зміцерам, усе гэтае інтуітыўнае пайшло ў іншым тэмпе.

У 2010-м я стварыла першы Беларускі харавы фестываль «Рэха». Абсалютна на голым энтузіазме, бо дагэтуль у нас не было харавых фестываляў, дзе б выконвалася толькі беларуская музыка.

Пасля быў фестываль «Гукі вясны», дзе мы аб’ядноўвалі аматарскія харавыя рухі Беларусі. Быў шэраг міжнародных праектаў, рабілі абмены са шведскімі харамі.

Але ж я – ахвяра такога «рускага свету», бо мая мама руская, я выхоўвалася ў іншым асяроддзі. Мама пісала адмовы, каб мы нават беларускую мову не вучылі ў школе. Лічыла, што нам гэтая «недамова», «недакультура», «недагісторыя» не патрэбныя.

Мама – разумная жанчына, але таксама ахвяра свайго пакалення. І я, і яна выходзілі з гэтага паступова, без прымусу. Праз творчасць і культуру імкнуліся да беларускасці.

«У мой хор калісьці прыйшоў спяваць Стэфан Эрыксан»

— Пасля 2020-га трошкі змяніўся акцэнт маёй дзейнасці, зараз вяртаюся да музыкі, якую забаранілі 100 гадоў таму. Цэлыя пласты, імёны і плён творчасці беларускіх кампазітараў, якіх выкінулі з краіны, стваралі сваю спадчыну ў вымушанай эміграцыі. Равенскі, Куліковіч, Верасаў.

І ўжо гэта стала маёй мэтай, бо гэта вельмі важная старонка нашага культурнага і гістарычнага жыцця, якую мы не дачыталі, перагарнулі і пайшлі жыць далей. Гэтыя згубленыя сувязі з нашай гістарычнай спадчынай, у тым ліку ў тэкстах і нотах, за якія людзі ахвяравалі сваім жыццём. Некаторыя – цалкам жыццём, як Уладзімір Тэраўскі, некаторыя – Радзімай і немагчымасцю вярнуцца.

Шкада, што прыйшлося столькі чакаць, нішто нам не замінала зрабіць гэтага раней. Ніякіх апраўданняў мы не можам сабе знайсці, чаму так ганебна ставімся да сваёй спадчыны. Але як ёсць. І ўжо пяць гадоў на 90 адсоткаў я займаюся вяртаннем беларускай спадчыны.    

— Некаторыя вучні зайздросцілі тым, каму бацькі пісалі адмовы, як ваша маці. Бо ў мінулым стагоддзі, на жаль, не было «моды» на беларускае. Што для вас стала пераломным момантам?      

— Я пачала размаўляць па-беларуску толькі, калі выйшла замуж. І Зміцер моцна на мяне паўплываў.

Натуральна, ніхто мяне не прымушаў, не было ніякіх умоў, што можна так і ніяк інакш. Мне гэтага хацелася, і ў нейкім сэнсе я зразумела і сваю глыбіню.

Што — не модна ведаць сваю гісторыю? Гэта крыўдна. Не модна ведаць ды ганарыцца сваімі пісьменнікамі ды паэтамі? У нейкі момант і я таксама адчула сябе махрыстым невукам.

Але змянілася кола, мы сталі сябраваць з сям’ёй Уладзіміра Някляева. Былі суседзямі з Бураўкінымі. На адным з канцэртаў Вайцюшкевіча, калі ён рабіў прэзентацыю альбома на вершы Бураўкіна (я іх усе ведала, любіла і на канцэрце даволі гучна спявала) да мяне падышоў Генадзь Мікалаевіч і павітаў: «Суседка!..» А я яшчэ засранкай была маленькай, зусім дзіцём (смяецца). Мы жылі ў адным пад’ездзе, наша кватэра была над імі на вуліцы Захарава.

Мая сям’я вельмі нада мной смяялася, бо да таго я марыла з’ехаць з «гэтай дурацкай Беларусі». Мне заўсёды было цесна, было адчуванне, што я нарадзілася для чагосьці большага, значнага і важнага. Не ганаруся ўсім гэтым. Бо гэта прыклад, калі лёс над табой пасмяяўся: я закахалася ў чалавека, які з’едзе з Беларусі апошнім. Добры гумар лёсу.

У мой хор калісьці прыйшоў спяваць Стэфан Эрыксан, які быў паслом Швецыі ў Беларусі. І гэта таксама быў пераломны момант для мяне. Бо калі прыходзіць швед і размаўляе па-беларуску, беларусам становіцца настолькі няёмка, што мы, як маглі, таксама пераходзілі на беларускую. Немагчыма было інакш.

«За мяжой спрацоўвае гэты механізм: хто я такі, адкуль узяўся, што мы за нацыя?»

— Мы стварылі ў Варшаве школу імя Равенскага. Люблю задаваць сабе пытанне, бо ўсё падвяргаю сумневу: «Што раблю, навошта і ці трэба?» Бо, мо, хай беларускія дзеці ўжо будуюць сваё новае жыццё ў Польшчы ды на польскай мове?

Я сыходжу з пазіцыяў сваіх каштоўнасцяў і, мо, трохі навязваю іх грамадству. Спадзяючыся, што хтосьці іх таксама падзяляе.

Так, мае дзеці ходзяць у польскую школу, няма іншага выйсця. Але я хачу, каб яны захавалі сувязь з Беларуссю. І яны хочуць.

Да нас прыходзяць падлеткі з рускамоўных сямей, якія ў Беларусі не цікавіліся беларускасцю. А тут, за мяжой, спрацоўвае гэты механізм: хто я такі, адкуль узяўся, што мы за нацыя?

І, размаўляючы па-расейску, гэтыя дзеці павінны даказваць палякам, што яны не расейцы. А чаму тады я размаўляю па-расейску? А што са мной не так? А што ўвогуле з нашай мовай не так?

На гэтыя пытанні мы даем адказы ў нашай школе. Калі дзеці могуць наведваць заняткі Васіля Дранько-Майсюка па літаратуры, даведацца на тэатральных занятках пра беларускую батлейку ў Маляваныча, паспяваць з нашай цудоўнай Дар’яй у дзіцячым хоры. Ці можна вучыцца граць на фартэпіяна з беларускамоўнай настаўніцай.

— Вы стварылі беларускі хор яшчэ ў 2007-м. Потым была Плошча-2010, калі Някляеў трапіў у лякарню з жахлівай траўмай. Але Вольны хор, які стаў музычным сымбалем пратэсту, вы зрабілі праз 10 гадоў. Чым 2020-ы для вас адрозніваўся ад 2010-га?

— У 2010-м мне было вельмі страшна. Я была цяжарная.

Памятаю як збірала Зміцера, калі ён выходзіў, ішоў побач з Некляевым, усё здарылася на яго вачах. Памятаю той новы год, калі былі на хутары, разам з намі быў Стэфан Эрыксан. Слухалі «Радыё Свабода», дзе пералічвалі імёны затрыманых. Страшэнная лічба, калі не памыляюся каля 700 чалавек. І наколькі змянілася за 10 гадоў грамадства, калі ў 2020-м такая лічба была кожны тыдзень.

У 2010-м я была вельмі напалоханая тым, што адбывалася. Ува мне быццам жыў унутраны дзіцёнак. Бо я станавілася мамай, і галоўная мэта перадусім была ахова сям’і.

Хаця я ж засталася мамай і ў 2020-м, дзеці таксама яшчэ не выраслі. Але тады з’явілася надзея і вера, што штосьці можа змяніцца.

На мяне моцна паўплываў Віктар Бабарыка. Ведала яго як чалавека, які шмат укладаў у культуру, для мяне гэта вельмі важна. Бо шмат якія бізнэсмены спачатку дарогі пабудуюць і зробяць іншыя важныя рэчы, а потым можна і культурай займацца.

Тады вітала ў паветры, што ў руках Бабарыкі наш край можа змяніцца. Адчувала, што чалавек спрабуе аб’яднаць народ, і ў гэтым бачыла добрае.

Упершыню ўключылася ў грамадскае жыццё і запісалася ў яго ініцыятыўную групу. Мы заклікалі, збіралі подпісы побач з Бараўлянскім шпіталём, адкуль выходзілі лекары, і казалі, што іх прымусілі аддаць свой голас за Лукашэнку.

2020-ы мог здарыцца і раней, але ж нешта мы дацярпелі да чагосьці. Годныя кандыдаты былі заўсёды. Як і падман на выбарах. Але ж штосьці такое дапяклося. І я таксама дапяклася. 

«Да самага ад’езду, быў дурацкі страх. Пра які я казала, што лепш бы ўжо затрымалі. Гэта «чаканне бяды»

— А калі было больш страшна: 5 гадоў таму, калі затрымалі, калі выйшлі і жылі нейкі час у Беларусі ці калі з’ехалі ў эміграцыю?

— Я дакладна не моцны чалавек. Калі мяне затрымалі, было страшна — капец! З першага моманту. Галавой разумела, што гэта магчыма, але падрыхтавацца да такога немажліва.

Бясконцасць допытаў — гэта вельмі страшна. Выйшла і абяцала, што не буду высоўвацца. Але мы пайшлі на пахаванне Ромы (Бандарэнка — С.) і таксама там спявалі.

Я хавалася ўжо і ад сям’і, бо яны вельмі за мяне хваляваліся. Хацелі замкнуць, каб я нікуды не лазіла.

Але потым, да самага ад’езду, быў дурацкі страх. Пра які я казала, што лепш бы ўжо затрымалі. Гэта «чаканне бяды». Калі бусікі пад’язжалі пад наш недабудаваны дом без плоту. Калі гулялі вакол, проста сядзелі.

І ты не разумееш: забіраюць, не забіраюць? Не можаш спаць, як і дзеці. Сын, асабліва калі хтосьці ў дом грукаўся, бяжаў хаваць мой кампутар і тэлефон ды крычаў...

Дачка была маленькая, але, калі везла яе ў школу, — паўсюль мянты — яна магла адкрыць вакно і крыкнуць: «Лукашэнку ў аўтазак!» І невядома: да школы даедзем ці не? І што ты ёй скажаш? Я ж за свабоду і сама так крычу.

Мне было страшна. Таму, калі мне кажуць «ты такая моцная», я ўзгадваю Ніну Багінскую.

А яшчэ мяне вельмі абурала, што яны выйгралі. Таму, што я сяджу і баюся, пачынаю проста істэрыць. Што не магу не паддаваца гэтаму, не ўспрымаць сэрцам і душой. Што яны выйгралі праз тое, што даводзяць мяне да гэтага, а я вядуся.

Ратаваннем было рашэнне, што мы з’едзем. Часова, супакоімся і проста адпачнем. Мне трэба было перазагрузіцца. Каб вярнуцца з новымі сіламі. 

«Літаратурная дзеячка з Беларусі напісала, што слухала нас на беразе Дняпра. І ўся вёска слухала з ёй»

— Вы напісалі ў інстаграме, што Вольнаму хору 5 гадоў, і пад гэтым пастом пакінулі каментар: «Твая справа не толькі моцны голас, але і натхненне сваёй адданасцю і сілай. Дзякуй табе і ўсім вам за тое, што застаецеся вернымі мастацтву і праўдзе, што сваімі галасамі даяце нам надзею і адчуванне адзінства».

Ці думалі вы 5 гадоў таму, што атрымаецца такая спеўная моц?

— Не, канешне, спачатку мы не маглі зразумець, што ўвогуле адбываецца. Я люблю хор, гэта мая рэлігія. І гэты хор выйшаў да людзей, не на палітычную арэну, а на грамадскую сцэну. Бо гэта заўсёды было элітарнае мастацтва для вузкага кола.

А ў 2020-м зусім па-іншаму зайграла значнасць гэтага мастацтва. Своеасаблівае нацыянальнае яднанне, узмацненне нашага нацыянальнага коду. Такі здаровы нацыяналізм. Здаровае спалучэнне: ёсць тэкст, бо важна пра што, і ёсць музыка — бо важна як.

Мы не спяваем пра каханне ды кветачкі. Ёсць больш важныя пасылы. І хор дае магчымасць праспяваць гэта разам. Бо не патрабуе прафесійнай адукацыі і здаравенных галасоў, кожны можа знайсці сабе месца.

У беларусаў было моцнае жаданне, яны павярнуліся да нас тварам і захацелі вывучаць гэтыя песні. Ніколі не забудуся нашы двары, калі людзі проста прагна хапалі тэксты, вучылі песні, якія не прыйшлі да іх з малаком матулі. Аднак пасля песень «Муры», «Сцяг», «Пагоня», «Ваяцкі марш» — яны ўсе разляталіся на маршах, як родныя.

Але ж я не магла сабе ўявіць, што мы зможам выжыць у эміграцыі столькі гадоў. Мы – «экстрэмісцкая арганізацыя», усё разумеем і нічога не патрабуем. Таму няшмат зваротнай сувязі і часам для нас выглядала, што мы быццам у сцяну б’ем.

А нядаўна адна літаратурная дзеячка з Беларусі напісала, што слухала нас на беразе Дняпра. І ўся вёска слухала з ёй наш новы альбом.

І я адчула, што ў той момант мы былі побач. Хаця мы падзелены мяжой, і кожны выжывае, як можа: яны там, мы тут. Гэтая падзеленасць, ведаеце, гэта як муж з жонкай жывуць паасобку — немагчыма захаваць блізкасць. Усё роўна нейкі свой вопыт кожнага дня цябе троху аддаляе. Настолькі мы, беларусы ў эміграцыі, аддаляемся ад таго, што там, у Беларусі.

І, калі я задаю сабе пытанне, навошта ўсё гэта раблю, то разумею, што найлепшы адказ – вось пра гэта, пра людзей і родны бераг Дняпра.    

«У беларусаў ёсць троху такая лянота і інфантылізм. І яшчэ некаторым патрэбна, каб хтосьці кіраваў працэсам»

— Шмат з якімі творцамі размаўляла, разумеючы што вам зайздросцяць. Казалі, што няма еднасці ў мастацкай прасторы, але ж вас паўсюль запрашаюць, Ціханоўскі прыехаў у Варшаву — і вы там...

— Нават не магу зразумець, чаму зайздросціць? Гэта вельмі складаны шлях, бо няма славы ці пернікаў.

Можна зайздросціць толькі нашай незалежнасці. Калі выйшаў Ціханоўскі, мы вырашылі, што хочам яго проста пабачыць. Не пыталіся ні ў каго дазволу. Нам увогуле цяжка нешта забараніць. Мы не дзяржфілармонія, наш хор — гэта наша магчымасць выказвання.

Так у 2020-м мы стаялі каля менскага цырка з плакатам «Сашка, гэта ўсё нейкі цырк». А каля філармоніі з плакатам «Аляксандр, як ашчушчэнія?» Пад час канцэрта Аляксандра Анісімава, які здаваў сваіх калег, што далучаліся да нядзельных маршаў, хацелі сапсаваць яму канцэрт.

Зараз вызвалілі больш за 50 чалавек — мы вырашылі, што хочам паехаць у Вільню. Нас ніхто не запрашаў: проста селі ў свае аўтамабілі, заплацілі за паліва і паехалі.

Бяры ды рабі. Бо, даруйце, у беларусаў ёсць троху такая лянота і інфантылізм. І яшчэ некаторым патрэбна, каб хтосьці кіраваў працэсам. Браць жыццё ў свае рукі — павінна быць смеласць і разуменне, што ты робіш, і што гэта важна.

Так, мы выступалі ў Еўрапарламенце, бо былі менавіта канцэрты, куды нас запрашалі.

Вольны хор — гэта некамерцыйны праект. Ніхто на ім не зарабляе, няма такога паняцця як ганарар. Часам, калі запрашаюць, то аплочваюць выдаткі транспартныя і жытла, калі трэба пераночыць.

Гэта мой унёсак у нашу агульную справу будучай вольнай Беларусі. І кожны чалавек у Вольным хоры ахвяруе свой час. Таму для мяне гэта гераічныя людзі, якія аддаюць свой час і свае грошы.

Кожны з нас зарабляе па-іншаму. Сярод нас мала прафесійных музыкаў – айцішнікі, няні, экскурсаводы, перакладчыкі, настаўнікі. Хтосьці знайшоў сябе ў эміграцыі ў прафесіі, хтосьці пайшоў у таксі, на будоўлю.

Я і школу сваю збудавала для людзей, каб яны змаглі застацца ў прафесіі. Але ж гэта не тыя, хто спявае ў Вольным хоры. Я і сама ў школе выкладаю, бо для мяне гэта магчымасць жыць. Выкладаю спевы – гэта цяжкі хлеб. Кожная лекцыя – гэта міні-спектакль, які я пражываю колькі разоў на дзень.

Не раз чула пра Вольны хор, што мы ў золаце купаемся, і я ўжо не адну яхту прышвартавала. Толькі не зразумела: куды?   

«Там любоў можна было лыжкамі есць. Людзі, позіркі — усе сталі роднымі»

— Што для вас Беларусь да 2020-га і пасля?

— Беларусь для мяне – гэта наш Нёман, мае кветачкі і вельмі шмат прыгожых вачэй, па якіх я сумую, маіх сяброў і родных. Гэта сцежачкі ў лесе. Успаміны цёплых сустрэч, вогнішчаў, спеваў побач. Я ж з’ехала даволі рана, таму не бачыла іншай Беларусі. Яна для мяне — менавіта такая.

Я менчанка, але ўвесь час не любіла Менск, з’ехала з яго, як сталі нараджацца дзеці. А ў 2020-м палюбіла зноў. Бо Менск стаў іншым. Там любоў можна было лыжкамі есці. Людзі, позіркі — усе сталі роднымі.

Я палюбіла яго вуліцы і дарогі, белыя кветкі, з якімі стаялі жанчыны. Гэты Менск быў бясконцым святам. Таму я сумую па той краіне, з якой з’ехала напачатку 2021-га. І ў маёй галаве яна такая і засталася. Таму і хачу вярнуцца.

Калі мне кажуць, што там ужо ўсё іншае, з іншымі сцягамі, агітацыяй, зброяй — мне здаецца, што мяне ўсе хочуць падмануць і супакоіць. Але ж сцежкі ў лесе, вогнішча і вочы родных, па якіх я сумую, усё ж засталіся.

Таму для мяне нічога не змянілася: вельмі люблю, не адракаюся, жыву са стрэлачкай «дадому». Бо не магу націснуць на кнопку і пераключыцца на іншы канал. Веру і мару, што вярнуся і да сваіх кветак, і да сяброў, і да сваіх сцежак.